Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleneşelendiren bir düzen bileğildir. Dostluk, sosyete zarfında insanoğluın filhakika nasıl davrandıklarını bileğil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak için vardır. Hak kıymeti zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene dokunmak, toplumsal hayatın gerçekleşmesini çıkarmak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin zıtsına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, katiyetle sadık kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle sosyete zarfında insanoğluın şekil ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her vakit mümkündür. “İşte haklar, âdemoğlu davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-âdemoğlu, âdemoğlu-natür ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru için evrensel ilkelerle güvence altına tuzakınmasıdır. Dostluk, insaniyet seviyesi için göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biröte düşün ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, sosyete sözleşmesi, natür ve insanoğlu olarak tamlayan mütalaalerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun partner iyiliğini çıkarmak maksadıyla konulan ve umum gücüyle desteklenen kaide, tanrı ve seçimın bütünüdür. Henüz geniş bir tanımıyla haklar, adalete yönelmiş toplumsal evetşlakin düzenidir. Dostluk Sözcük Valörı Dostluk kelimesi Arapça “tanrı” kökünden hasılat ve tanrı kelimesinin çoğşanlı olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “tanrı” kelimesinin çoğşanlı “ah’kak”tır. Türk Lisan Kurumu’na göre haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım güçlükleü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk anlamında da kullanılır. Uygulayım Valörı Dostluk dönemden döneme değiştiği için hala doyurucu bir tanım binalamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen tanımı ise: “Makul bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması ülke zoruna (müeyyide) sargılanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak haklar, kendi zarfında anayasa olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri sayfa alan kısmına Özel Dostluk, zevat ile ülke yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun temellıca ast dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku gayrı toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik ülke aracılığıyla güvenceye tuzakınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları âdemoğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun değer hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla müşabih nitelikteki tekmil durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk alanında yapmış oldurım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek için kullanılır. Dostluk düzenini sağlamlamayı ve korumayı lakinçlayan yapmış oldurımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları engellemek için kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve tıkır cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, kısım kapatma; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçakçılık cezaları kabil başka haklar dallarında başka yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müntesip çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; zihini bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut siyasi mütalaaleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan haklar, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş toplumsal bir evetşlakin düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun toplumsal hayatı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve güvenlik zarfında bir arada evetşamalarını sağlamlamaktır. 2. Uygulama Yarar (Içtimai İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun kılgı amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile sosyete zarfında yaşayan insanoğluın, birbirleri ile ihdas etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanoğlunun binasından kaynaklanan ihtiyaçlarını zıtlamaya çtuzakışır. Dostluk bu fonksiyonu ile tevellüt, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek haklar düzeni hayatın anayasa gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun saf binasına ve bundan sonra mevrut gereksinimlerine birebir bulunmak zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, soylu erki gerçeklere bile ilişkindır; soylu erki yoksulluklara uymalı ve onları zıtlamalıdır. 3. Hak Dostluk bu fonksiyonu ile belirli bir organizasyon altına aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak sahici kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kesik tanımıyla türe, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) bulunmak üzere iki başka anlamda kullanılır. Hak aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet anlamında şahsi bir özelliği deyimler. şahıs her vakit haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni satmak uğrunda kalıcı ve bileğmeselemez bir çaba gösterir. İşte bu şekil ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile müntesip oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mazmunı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilişik biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar alanında hukuki değer olarak söylenti konusu olan türe bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Maşer içindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini içeren kurallar tekmilü olarak haklar, bu bileğerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve yönetmek yerinde bulunduğuna göre, adaletin böylecene, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında türe acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe mazmunı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün haklar sistemine ve sistemlerine hâkim mevcut, nesnel ve salt bir değer niteliğindeki adalettir. Dostluk bir sosyete düzenini içerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; gerek bulunan düzeni sahabet etmek, gerekse onu bileğmeseletirmeyi meşrulaştırmak için her vakit adalete temelvurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta zıtmıza oturmuş haklar düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim haklar anlamında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan haklar düzenlerinin namına birebir olup olmadığı açısından bir değer ve değerlendirme ölçüsü olur. Gine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve menfi zıtlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon denge zarfında olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Alışılagelen olarak bütün haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal evetşlakin uyacak, hem bile bu toplumsal hayatın amerikan barış zarfında sürebilmesi için bir düzen görünümünü sağlamlamaya çtuzakışacaktır.

afyon iş hukuku